Pošto se desilo cepanje, osamostaljene slovačke crkvene opštine su se organizovale u seniorate i svoje delatnosti su želele nastaviti na nacionalnoj osnovi. I većinski neslovenski seniorati su nastavili organizovanje svoje delatnosti, zato, kao prvi korak, 7. decembra 1921. godine održali su konferenciju u Beogradu. Tu su bili predstavnici seniorata iz Bača (nemačko-mađarski), Banata (nemačko-mađarski), Hrvatske (nemački), Slovenije (slovenački i nemački), sinoda iz Bosne (nemački) i autonomne crkve iz Beograda (nemački).
Raspravu je vodio predsednik sinoda iz Bosne, Lajoš Šefer [Lajos Schäffer], sveštenik iz Sarajeva.
Odluke su bile sledeće:
„Obaveštava se Ministarstvo vere, da je počev od dana konferencije (7. decembar) dosadašnji Upravni odbor u pogledu neslovenskih seniorata (Kraljevine) SHS prestao, i sve dok današnje odluke ne budu prihvaćene od strane crkvenih opština i ne dođe do novih izbora, rukovodioci seniorata vođenje upravnih poslova poveravaju Evangeličkom svešteničkom uredu u Beogradu.”[1]
Novi Upravni odbor će biti najviša crkvena vlast, koja će pored obavljanja upravnih poslova imati zadatak da priprema zakonodavni sinod.
Delokrug rada novog Upravnog odbora:
1) Formalno pripremanje sinoda
2) Materijalno pripremanje sinoda
3) Stvaranje fonda za pokrivanje troškova sinoda i za druge izdatke
4) Predstavlja forum za prigovaranja po pitanjima crkvenog upravljanja
5) Čuvar je manjinskih prava Crkve
6) Sprečavanje osakaćenja naše školske autonomije
7) Najviši je crkveni disciplinski sud, dok bi prvi forum i dalje ostao sud seniorata
8) Predstavnik je Crkve prema državi i drugim verskim zajednicama
9) Organ je komunikacije sa slovenskim senioratima.
Zadatak budućeg sinoda bi bio sačiniti jedan sasvim kratak zakonik, da bi pojedini seniorati mogli shodno svojim specijalnim odnosima da sačine svoje pravilnike.
Novi Upravni odbor bi imao sledeće službenike: jedan predsednik sveštenik, po jedan sveštenički i svetovni zamenik predsednika, jedan blagajnik, jedan beležnik i jedan crkveni tužilac.
Senior Gustav Adolf Vagner poslao je neslovenskim senioratima izvod zapisnika konferencije, radi pribavljanja mišljenja.
Nekoliko primedbi sa vanrednog konventa subotičke crkvene opštine od 3. januara 1922. godine:
„Pri izboru predsednika, službenika i članova Upravnog odbora (crkvena opština) želi da bude obezbeđeno pravo slobodnog izražavanja crkvenih opština, kao osnovnih institucija Ustava Crkve, kao i to da u krugu službenika odbora bude predstavljena svaka neslovenska nacija.
Uzimajući u obzir činjenicu da u evangeličkoj crkvi svaka vlast potiče od članova crkve, konvent predlaže sumiranje glasova pojedinačnih članova crkve, umesto glasova crkvenih opština.
Predlaže da se slobodno izražavanje volje obezbedi tajnim glasanjem.
Ukoliko bi se glasalo na liste, u tim slučajevima pored imena kandidata treba naznačiti i njihovu nacionalnu pripadnost. Nacionalnost kandidata koji nije unet u listu, trebalo bi utvrditi po sumiranju rezultata glasanja.“[2]
U međuvremenu na letnjoj konferenciji seniorata pokrenuta je akcija za osnivanje jedne mađarsko-nemačke biskupije.
To je i učinjeno 1923. godine.
Evangelički vernici, Mađari i Nemci, na teritoriji Države SHS od svih dotadašnjih seniorata, osnovali su novi crkveni distrikt u Novom Sadu. Predsednik Distrikta Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja postao je Gustav Adolf Vagner, dotadašnji senior iz Bača, a nadzornik distrikta postao je pančevački sveštenik, Vajs [Weiss]. Izabrano je i privremeno predsedništvo, za čiji zadatak je postavljeno preduzimanje mera usmerenih na izgradnju konačnog stanja. Obrazovali su Crkveno veće distrikta i Crkveni sud distrikta. Mandat privremenih organa traje najduže 2 godine.
Peter Vak [Wack Péter], sveštenik iz Bačkog Jarka, postao je senior.
„Mađarske crkvene opštine su tražile da se respektuju jezička prava Mađara i da u krugu službenika distrikta, odnosno u odborima, budu predstavljeni shodno broju crkvenih opština.“[3]
„Vlada je uzela k znanju osnivanje novog crkvenog distrikta, ali iz raznih znakova se da naslutiti da Vlada Države SHS ili ne zna ili neće da razume duh naše Crkve, naša istinska nastojanja, jer inače ne bi razgradila bedeme naše vekovne autonomije. Posle oduzimanja naših škola, zauzimanja naših oranica, blokiranja rada nekoliko naših dobrotvornih institucija – kao što je dom za siročad po imenu Daniel [Dániel] u Vrbasu – stižu nam vesti i o preterivanjima i ispadima, čije višestruko ponavljanje znatno sputava naš crkveni život.
U Novom Selu okružni starešina je zabranio svešteniku da po privatnim kućama drži časove Biblije. U Kucuri se desilo, da je nadzornika crkve sudac▲ ustoličio u službu, čiji je izbor veće distrikta poništio. U Ministarstvu za verska pitanja postoji jedan referent za protestantske poslove, koji nema ni približno znanje o unutrašnjem životu naše Crkve. Na ovakve i slične izrasline možemo i mi biti spremni.“[4]
Evangelisti su došli do saznanja da Vlada bez njihovog pitanja priprema crkveni Ustav za njih. Ovo je neobično u odnosu na tradicije i pravnu praksu Evangeličke crkve, naime, Ustav i prateće propise donosi ustavotvorni sinod, što povremeno zaseda.
Konačno, 1926. godine u Novom Vrbasu sazvan je ustavotvorni i zakonodavni sinod, što je pozvan da u buduće reguliše život sveopšte crkve (neslovenskog distrikta) i svake crkvene opštine. Sinod je sazvan zahvaljujući entuzijazmu i nesalomljivoj energiji Gustava Adolfa Vagnera. Na žalost, on je mogao da prisustvuje samo na početku, jer poslovi na pripremi i uzrujanosti, koji su sve to pratili, slomili su njegovu telesnu snagu. Smrt ga je zatekla upravo tada, kada je najviše bila potrebna njegova mudrost, staloženost, autoritet koji je bio u stanju da stiša neobuzdane ambicije i da premosti suprotstavljenosti.
„Smrću Vagnera nije položen u grob samo veliki sveštenički lik, nego i predsednik evangeličkog crkvenog distrikta, koji je neumornim delovanjem stekao velike zasluge u izgradnji sveopšte evangeličke crkve u Jugoslaviji.“[5]
Nakon smrti predsednika distrikta, novi predsednik izabran je glasanjem.
1927. godine na konventu distrikta birački odbor je objavio rezultate glasanja. Na osnovu toga, za predsednika sinoda izabran je dr Filip Pop [dr. Philipp Popp], senior iz Zagreba, sa titulom biskupskog administratora, a vođenje poslova distrikta povereno je Lajošu Šeferu, svešteniku iz Sarajeva.
Neočekivano je preminuo i Petar Vak, glavni senior u Baču. Novi glavni senior postao je Jakab Jan [Jahn Jakab].
Sinod sazvan 1926. godine, nažalost, nije mogao da dovrši svoj rad, te se to odugovlačilo još neko vreme. Nacrt crkvenog Ustava posle pribavljanja mišljenja crkvenih opština, prosleđen je Kralju. Shodno novom zakonu o crkvama, Kralj Aleksandar I potvrdio je Ustav Crkve.
[1] Zapisnik crkvenog veća Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja u Subotici, 1922. godine, str. 95-96.
[2] In: Zapisnik crkvenog konventa Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja u Subotici, 1924. godine, str. 125.
[3] In: Zapisnik crkvenog veća Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja u Subotici, 1923. godine, str. 108.
▲ U originalu stoji izraz na mađarskom jeziku: szolgabíró – napomena prevodioca
[4] In: Zapisnik crkvenog konventa Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja u Subotici, 1924. godine, str. 125.
[5] „Mit Wagner wurde nicht nur eine große Pfarrer-Persönlichkeit zu Grabe getragen, sondern auch der Präsident des evangelischen Kirchendistriktes, der sich durch rastlose Tätigkeit um den Aufbau der evangelischen landeskirche in Jugoslawien große Verdienste erwarb.“ – In: Werbass 1785-1975, Werbasser Heimatausschuß 1975, Stuttgart-Fellbach, str. 104.
