5. POSLERATNA HARITATIVNA SLUŽBA:

U drugoj polovini četrdesetih godina  pristizali su tovari pomoći  svakoj evangeličkoj crkvi u ratom pogođenoj Jugoslaviji, kao i za pomoć  ljudima u sabirnim logorima. Tovari su najpre stizali od National Lutheran Coucil-a iz Amerike u luku u Rijeci, odakle su prosleđivani u Zagreb, a potom crkvenim opštinama. Pisma, koja su stizala u ime National Lutheran Council-a, takođe su stizala na adresu evangeličkog superintendenta, Ferenca Šoštareca.

Tovari su se većinom sastojali od  balirane odeće i najnužnijih životnih namirnica. Od početka pedesetih godina i Lutheran Relief Fund, što je radio za Svetsku luteransku federaciju, takođe je slao tovare pomoći crkvama. Svetska luteranska federacija je slala je i novčanu pomoć, radi nabavki pre svega lekova i najnužnijih antibiotika. Sveštenicima su stizali lični paketi u kojima je bilo materijala za Luthersku mantiju i odela, vitamina, šećera, kafe i nalivpera. Na bedna vremena ukazuje i činjenica, na primer, da su limara koji je radio na hramu u Subotici, isplatili pored nešto novaca i sa tkaninom za odelo.

Na početku pedesetih godina i Šandor Agošton [Ágoston Sándor], reformatski biskup se obratio za pomoć Church World Service-u iz Njujorka [New York], odakle je i dobio pomoć za sve protestantske crkve u Jugoslaviji, uključujući i metodiste i baptiste.

U vezi tovara pomoći pokazalo se da je u odnosima između evangeličkih crkava izbila  na površinu slovačka hegemonistička težnja. Iako su pogodnosti, bescarinski uvoz  odobravani u Zagrebu, pismo jednog  mladog slovačkog  sveštenika (Juro Struharik – napomena autora) upućeno National Lutheran Council-u – u kojem izražava svoje negodovanje zbog raspodele – ukazuje na činjenicu, koja je u njihovoj crkvi sve više dolazila do izražaja, da bi oni sve više želeli da preuzmu organizaciju i upravljanje.

Iz dva razloga:

·             pozivajući se na brojčanu većinu

·              zbog privilegija postignutih kod državnih organa.

U povratnom pismu pisanom u ime National Lutheran Council-a čitamo: „Ja sam mu pisao opširni list, u kojem sam mu ocrtao, da su  i druge evangeličke crkve augsburškog veroispovedanja u Jugoslaviji, osim Slovaka. Kazao sam mu, da američki evangelisti šalju to sve, i daruju, ne posebice za Slovake, ali za Evangeličku Crkvu Augsburškog veroispovedanja, kao jednu crkvu, u kojem bi oni morali živjeti sa drugima, kao braća u Kristu, a ne se cjepati po jeziku. Vidim i kod Vaših i kod Popa, i Haria, volju kooperacije u crkvenom radu, ali u većine Slovaka vidim da najradije stoje na strane kao Slovaci, a ne kao braća po vjeri, sa drugima.  Ovdje Vam kažu, pa znademo da su 4 jezika među  evangeličkim crkvama augsburškog veroispovedanja u Jugoslaviji, ipak mogli bi zajedno raditi i imati jedan odbor u crkvenom poslu, pa i ovdje u Americi imade Evangelička Crkva 14 jezika, a ipak su svi spojeni u jednom,  u National Lutheran Council. U pojeniu je sila, koja je potrebna u današnjim teškim vremenima. A ja se s time potpuno suglasim jer imadem dokaz ovdje i primjer bratske sloge među svima evangeličkim crkvama augsburškog veroispovedanja bez razlike na riječ. ...a nebi htio da ovdje sude i sve druge evangeličke crkve u Jugoslaviji prema Slovacima i njihovom odnošaju.”[1]

Na kraju pedesetih godina su stigle u zemlju prve inostrane delegacije, predstavnici Crkve. Među prvima su bila tri predstavnika United Lutheran Church-a iz SAD. Za pratioca dr. Pola Empaja [Dr. Paul Empie] određen je superintendent Šoštarec.

U vezi sa pošiljcima i ličnim posetama javila su se dva pitanja, prvenstveno sa inostrane strane:

 

·        pitanje jedinstva evangelista:

 

Inostrani crkveni rukovodioci izrazili su svoja očekivanja da bi bilo dobro kada bi u budućnosti bila formirana jedinstvena Evangelička Crkva u novoj Jugoslaviji, ili neka četiri evangeličke crkve obrazuju savez, ili da se u nekoj formi organizuju u zajednicu. Do sada se pokazuje saradnja veoma pozitivnog smera između crkava - članica nekadašnje Nemačke Evangeličke Crkve Augsburškog veroispovedanja, jer su oni do nedavno pripadali jednoj crkvi. A Slovaci se na nacionalnoj osnovi još uvek drže starih principa.

„Svakako bilo bi potrebnije da slovački evangelisti tamo u Vas bolje kooperiraju sa Vama, Mađarima, ne gledajući na jezik, ali da znadu da ste i Vi evangelisti augsburškog veroispovedanja, braća u Kristu.“[2] – konstatuje pismo National Lutheran Council-a od 6. jula 1949. godine.

 

·        pitanje sagledavanja realnog stanja crkava

 

Kako američke, tako i evropske evangeličke crkve, Svetska luteranska federacija, razne organizacije, na primer, Gustav Adolf Werk i Martin Luther Bund,  želeli bi da vide realnu posleratnu situaciju i stanje u jugoslovenskim crkvama, zato su kako lično, tako i u dopisivanju tražili  i sakupljali podatke. Posle deportacije nemačkog i mađarskog stanovništva, posle proganjanja, pogubljenja i osvete, iseljenja i proterivanja – koliko njih je ostalo i gde. Kakvo stanje vlada u crkvenim opštinama? Na primer, zahtev National Lutheran Council-a: ,,…..pošaljite mi broj crkava i vjernika u Vašem superintendentsvu…“[3]

U vezi naše Crkve pojavila su se dva podatka:

„Evangelička Hrišćanska Crkva u Narodnoj Republici Srbiji pod vođstvom superintendenta Ferenca Šoštareca 1950-ih godina broji oko 5000 vernika, većinom Mađara.” Međutim, prema podacima superintendenta Šoštareca, koje je prosledio Gustav Adolf Werk-u (GAW), i koji su objavljeni u ,,Der Bote“-u, 1954. godine broj vernika iznosi oko 14.000.”[4]

Treba napomenuti da u pogledu broja vernika oba gore navedena podatka su tačna. Naime, prva procena je urađena 1950. godine, kada su događaji Drugog svetskog rata bili duboko  u ljudima,  i svoju nacionalnost i veru nisu smeli da priznaju, plašeći se posledica. To je rezultirao navedeni „mali” broj vernika. Nakon četiri godine nalazimo  trostruko veći podatak. Razlog tome jeste to da su ljudi prilikom ponovnog prebrojavanja bili hrabriji, hrabro su priznali svoju nacionalnosti i veru, prema Zakonu o pravnom položaju verskih zajednica iz 1953. godine.

O broju mađarskih evangelista u Vojvodini, takoreći, nikada nije sačinjen pravi prikaz. U Kraljevini SHS zajedničke nemačko-mađarske crkvene opštine su vođene kao nemačke.  Za vreme rata statistika govori o povratku 17 nemačkih i 7 slovačkih crkvenih opština. Povratak Mađara bio je u toj meri prirodno, da nisu ni prikazali.